Το Κυπριακό πάντα πρώτο εθνικό θέμα

 

   ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ

     ΔΙΚΑΙΟΥ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ

               ΟΧΙ ΣΕ ΚΑΘΕ ΝΕΟ «ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΝ»*

 

                                                          Γιώργου Κασιμάτη

                                         Ομ. Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών 

          Το Κυπριακό ως εθνικό θέμα είναι στη σκακιέρα της πολιτικής της Ελλάδας πολύ υποβαθμισμένο. Αντιμετωπίζεται σαν ένα μικρό, δευτερεύουσας σημασίας, αντικείμενο της εξωτερικής μας πολιτικής. Πρέπει, όμως, να υπογραμμιστεί ότι το ζήτημα επίλυσης του Κυπριακού είναι το πρώτο από τα εθνικά θέματα της εξωτερικής μας πολιτικής. Και τούτο όχι μόνο για λόγους ιστορικούς και εθνικούς του Ελληνισμού, αλλά κυρίως για ουσιαστικούς λόγους ύπαρξης της Ελλάδας του παρόντος και του μέλλοντος. Είναι το πρώτο θέμα σε σημασία για την κυριαρχία του ίδιου του Ελληνικού Κράτους. Δεν πρέπει ούτε στιγμή να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος δεν αποτελούν μόνο εθνική ενότητα κρατών, με την ιστορική και πολιτισμική έννοια, αλλά και την πολιτικά σημαντικότερη και οικονομικά πλουσιότερη γεωγραφική ενότητα της Μεσογείου, με ιδιαίτερα μεγάλη γεωπολιτική σημασία για τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις των μεγάλων δυνάμεων. Δεν αποτελεί δε ο τεράστιος πλούτος σε υδρογονάνθρακες τον πρώτο λόγο της μεγάλης σημασίας που έχει αυτή η ενότητα των δύο κρατών, αλλά η γεωγραφική θέση και το γεωγραφικό μέγεθός της, το οποίο θα πρέπει να έχομε στο μυαλό μας με την έκταση των δύο συνεχόμενων ΑΟΖ.  Η διάσπαση και ο έλεγχος της κυριαρχίας αυτής της ενότητας με κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους θα αποτελεί δρομολόγηση βαθιάς συρρίκνωσης της κυριαρχίας του Ελληνικού Κράτους. Αυτό σε πρώτη φάση, για να ακολουθήσει δεύτερη πολύ χειρότερη. Δεν πρέπει ούτε στιγμή να μας διαφεύγει η γεωπολιτική σημασία της πρόσφατης ολοκληρωτικής δέσμευσης της οικονομίας της Ελλάδας και της Κύπρου, που επελέγησαν ως πρώτες ευρωπαϊκές χώρες για την εφαρμογή στην Ευρώπη αυτού του συστήματος χειραγώγησης μέχρι το βαθμό υποδούλωσης. Είναι σαφές ότι η επέμβαση αυτή του υπερεθνικού χρηματοοικονομικού συστήματος στα δύο κράτη δεν εξυπηρετεί μόνο οικονομικά συμφέροντα. Αυτό φαίνεται ολοκάθαρα και από τις αντίστοιχες δανειακές συμφωνίες, για όποιον θέλει να ερμηνεύει τις διεθνείς σχέσεις και τα κείμενά τους σωστά. Γνωρίζομε, άλλωστε, σήμερα από τις εμπειρίες λειτουργίας αυτού του συστήματος ότι το κέντρο αυτό οικονομικής εξουσίας υπηρετείται θεσμικά και ενισχύεται πραγματικά από τα μεγάλα κράτη του πλανήτη και υπηρετεί τα γεωπολιτικά τους επεκτατικά σχέδια.

          Το έγγραφο Ντάουνερ  και η κινητικότητα που παρουσιάζεται σχετικά με κατάθεση πρότασης για την επίλυση του Κυπριακού δημιουργούν φόβους για μια νέα απόπειρα «λύσης» με παραβιάσεις των αρχών του δικαίου ανάλογες με εκείνες του «Σχεδίου Ανάν». Υπενθυμίζομε ότι το διαβόητο εκείνο «Σχέδιο» αποτελούσε πρωτοφανές στην ιστορία του διεθνούς δικαίου έγγραφο διεθνούς οργανισμού με τόσες και τόσο κατάφωρες παραβιάσεις αρχών και κανόνων της διεθνούς νομιμότητας. Ήταν δε ιδιαίτερα απογοητευτικό το γεγονός ότι το έγγραφο αυτό υπογραφόταν από το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, του ύπατου, δηλαδή, θεματοφύλακα των αρχών του διεθνούς δικαίου και ιδίως της προστασίας της κυριαρχίας των κρατών και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σήμερα έχομε και δεύτερο τέτοιο κρούσμα άνομων νομικών εγγράφων διεθνούς δικαίου, που συντάχθηκαν, όπως και το «Σχέδιο Ανάν»,  από δικηγορικό γραφείο του Λονδίνου, με πρωτοφανείς παραβιάσεις της διεθνούς  και της ευρωπαϊκής νομιμότητας: τις Συμφωνίες Δανεισμού της Ελλάδας.

          Μια βασική εμπειρία που αποκομίζει κανείς για την επίλυση του Κυπριακού από την επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο, τη στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη Μεγαλόνησο και την επιβολή της «γραμμής Αττίλα» μέχρι και την προσπάθεια επιβολής του «Σχεδίου Ανάν»  είναι ότι  επιδιώκεται η ολοκληρωτική κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους με παραβίαση θεμελιωδών αρχών του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου. Μέχρι την εποχή του «Αττίλα», oι προσπάθειες λύσεις του Κυπριακού έτειναν σε μια λύση που θα ήταν προϊόν του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού και –μετά την εγκατάλειψη της δυνατότητας ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα- θα οδηγούσε σε ένα δημοκρατικό κυπριακό κράτος με πλήρη κυριαρχία. Τελικά, πραγματοποιήθηκε το 1960 με διεθνείς συμφωνίες η ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και η διεθνής αναγνώριση της ως ανεξάρτητου κράτους. Βλέπομε, συνεπώς, ότι η λύση του Κυπριακού κινήθηκε μέχρι τότε στο πλαίσιο των αρχών του διεθνούς δικαίου με πραγματικό φύλακα της διεθνούς νομιμότητας τον ΟΗΕ, ο οποίος την επιβεβαίωνε με αποφάσεις του, όταν παραβιαζόταν. Οι αποφάσεις του ΟΗΕ για την Κύπρο δείχνουν ότι τότε, παρά την οξύτητα του ψυχρού πόλεμου ή λόγω αυτής, ο ύπατος θεσμός της διεθνούς νομιμότητας λειτουργούσε στη γραμμή της αποστολής του σε ιστορικά αρκετά προχωρημένο βαθμό. Παρά ταύτα, η διεθνής συμφωνία ίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους ενείχε μια κερκόπορτα: ότι τέθηκε υπό την εγγύηση του Ηνωμένου Βασιλείου, της Τουρκίας και της Ελλάδας. Μέσα από αυτή την κερκόπορτα  «πέρασε»,  το 1974 η στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας και  η εγκαθίδρυση στρατιωτικής κατοχής του βορείου τμήματος της Μεγαλονήσου μέχρι τη «γραμμή Αττίλα», στην όλη μεθόδευση της οποίας ανήκε η εγκαθίδρυση της δικτατορίας στην Ελλάδα το 1967 και στην Κύπρο το 1974, με την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Από τότε άρχισε η συστηματική πολλαπλή παραβίαση του διεθνούς και του ευρωπαϊκού δικαίου με κορυφαίες εκφάνσεις της: την de facto συνεχιζόμενη διαίρεση της Κύπρου με τη «γραμμή Αττίλα» και τη στρατιωτική κατοχή του προς βορράν της «γραμμής» τμήματός της, το διαρκή, μεταξύ πολλών άλλων παραβιάσεων του υπερκείμενου δικαίου, παράνομο εποικισμό με Τούρκους του κατεχόμενου τμήματος της Μεγαλονήσου, καθώς και τις  παράνομες προσπάθειες «λύσης» του Κυπριακού με κορυφαίο άνομο παράδειγμα το «Σχέδιο Ανάν».   

Σήμερα, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει δύο ύπατους φρουρούς του διεθνούς δικαίου, τον ΟΗΕ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δυστυχώς και οι δύο όχι μόνο έχουν γίνει ανήμποροι να διαφυλάξουν τη διεθνή νομιμότητα, αλλά καλύπτουν και παραβιάσεις των αρχών του. Αυτό το βλέπομε σήμερα τόσο στην πολιτική χειραγώγησης της Ελλάδας και της Κύπρου με το θεσμό του δανεισμού όσο και στην πολιτική επιδίωξης «λύσης» του Κυπριακού. Η σαθρή, όμως, αυτή βάση των επεκτατικών επιδιώξεων των ισχυρών δυνάμεων της διεθνούς κοινότητας μας δείχνει και το ισχυρό οπλοστάσιο που έχει για την προστασία του ακόμη το εθνικό κράτος. Και αυτό δεν είναι άλλο από τις αρχές  της διεθνούς νομιμότητας.

          Με αυτά τα δεδομένα, είναι χρήσιμο να θυμηθούμε τη Διακήρυξη των Οκτώ Εμπειρογνωμόνων, η οποία συντάχθηκε ακριβώς για να αναδείξει το οπλοστάσιο της νομιμότητας που έχει στη διάθεσή της η Κυπριακή Δημοκρατία για μια βιώσιμη λύση του Κυπριακού. Οι Οκτώ Εμπειρογνώμονες (διεθνολόγοι, συνταγματολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες) είχαν συνέλθει και συνεργασθεί για τη σύνταξη της Διακήρυξης, με πρωτοβουλία της «Επιτροπής για Ευρωπαϊκή Λύση στο Κυπριακό» στην Αθήνα και στη Γενεύη, και ακολούθως, το 2005, την έδωσαν στη δημοσιότητα και την παρουσίασαν στο ειδικό forum για  μη κυβερνητικές οργανώσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες.  Η πρωτοβουλία εκείνη της «Επιτροπής για Ευρωπαϊκή Λύση στο Κυπριακό» και η «Διακήρυξη των Οκτώ» έλαβαν χώρα μετά το ιστορικό «Όχι» του ελληνοκυπριακού λαού της 24ης Απριλίου 2004, που έσωσε την υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους. Το θεμελιώδους πολιτικής σημασίας αυτό «Όχι» υπό την ηγεσία του αείμνηστου Τάσσου ακολούθησε, όπως ενθυμούμαστε όλοι, η επίσης θεμελιώδους πολιτικής σημασίας για την επίλυση του Κυπριακού ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ανεξάρτητου και κυρίαρχου μέλους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πολιτική σημασία της ένταξης είχε δύο βάσεις, η αναφορά των οποίων και μόνη δείχνει, πόσο θεμελιώδης ήταν ως προς τις πολιτικές της συνέπειες. Η πρώτη βάση ήταν και είναι ότι η Κύπρος εντάχθηκε στο πλαίσιο αρχών και προϋποθέσεων νομιμότητας της Ευρώπης, αποκτώντας έτσι για τη λύση του Κυπριακού και για τη διασφάλιση της κυριαρχίας της ένα δεύτερο ισχυρό νομικό οπλοστάσιο υπερεθνικής ισχύος[1], πέρα από εκείνο του διεθνούς δικαίου που είχε για το εν λόγω ζήτημα ως αντικείμενο του ΟΗΕ[2]. Το οπλοστάσιο αυτό ήταν οι Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ενίσχυαν άμεσα το ήδη ισχύον και για την Κυπριακή Δημοκρατία σύστημα δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η δεύτερη βάση πολιτικής σημασίας ήταν και είναι ότι η Κύπρος, με την ένταξη στην ΕΕ, εκτός από αντικείμενο γεωπολιτικής προστασίας, διεκδίκησης και συναλλαγής των μεγάλων δυνάμεων του ευρύτερου διεθνούς χώρου, κατέστη θεσμικά  και αντικείμενο γεωπολιτικής και της ίδιας της Ευρώπης. Θα περιοριστούμε εδώ σε ένα μικρό και γενικότατο σκίτσο της πρώτης βάσης, της βάσης του δικαίου, στην οποία στηρίχθηκε και την οποία ανέδειξε η Διακήρυξη των Οκτώ.

          Προτού προχωρήσομε στη σκιαγράφηση της Διακήρυξης, είναι χρήσιμο να έχομε μπροστά μας τη σημερινή εικόνα ισχύος της διεθνούς νομιμότητας συγκριτικά με εκείνη της εποχής της σύνταξης της. Την εποχή εκείνη, πριν, δηλαδή, από εννέα περίπου χρόνια, η εξασθένηση του ΟΗΕ και η αδυναμία του να επιβάλλει το διεθνές δίκαιο στις διεθνείς σχέσεις είχε γίνει ολοφάνερη με τις πολεμικές επεμβάσεις των ΗΠΑ στην Ασία από την εποχή του Πολέμου του Κόλπου και μετά και από απάνθρωπα οικονομικά μέτρα που είχαν επιβάλει σε διάφορες φτωχές χώρες έκτος της Ευρώπης το ΔΝΤ και, αργότερα, ο Οργανισμός του Παγκόσμιου Εμπορίου. Η εξασθένηση αυτή της διεθνούς νομιμότητας και του ύπατου φρουρού της, η οποία οφειλόταν στην παγκόσμια μονοκρατορία των ΗΠΑ και του πολυεθνικού καπιταλισμού στη βάση της αρχής της ανεξέλεγκτης ελευθερίας της αγοράς, που ήταν συνέπεια της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού, δεν είχε γίνει κοινωνικά ορατή στην Ευρώπη μέχρι το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης. Ήταν γνωστή από τους διεθνολόγους και τους οικονομολόγους, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων       κινούνταν –όπως γίνεται συνήθως- στα πλαίσια του κρατούντος συστήματος. Ορατή σε λίγους νομικούς είχε γίνει η εξασθένηση του Συμβουλίου της Ευρώπης ως προς την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ο αρμόδιος διοικητικός και πολιτικός τομέας, που είχε δειχθεί άλλοτε, στην «ελληνική υπόθεση» (Affaire Grecque) της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967, ισχυρός και αποτελεσματικός, έγινε σκιώδης, ενώ το Δικαστήριο, με τη νομολογία του, ιδίως σε υποθέσεις της Κύπρου κατά της Τουρκίας, έδειξε σοβαρές αδυναμίες. Παρά ταύτα, το όπλο της διεθνούς νομιμότητας εξακολουθεί να είναι ισχυρό και μπορεί να γίνει αποτελεσματικό με κατάλληλο πολιτικό και νομικό χειρισμό. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε και κάποια φωτεινά στοιχεία νομιμότητας της διεθνούς κοινότητας μετά τη «γραμμή Αττίλα», όπως οι αποφάσεις 541/1983 και 550/1984 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και την πρώτη στάση του ΕΔΔΑ σε παραβιάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου στην κατεχόμενη Κύπρο.

          Με βάση τα ιστορικά δεδομένα που έστω και ακροθιγώς επισημάναμε, οι θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου που διέπουν και την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να γίνουν σημαίες αγώνα για νόμιμη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού. Δεν υπάρχει δε βιωσιμότητα  μιας λύσης που αφορά το διεθνές status ενός λαού χωρίς τη νομιμότητα της λύσης. Ποιες είναι οι αρχές αυτές, αναφέρονται στην επισυναπτόμενη Διακήρυξη των Οκτώ. Εδώ θα περιοριστούμε μόνο σε κάποιες ανάφερες που είναι χρήσιμες για την ανάγνωση του κειμένου της Διακήρυξης που ακολοθεί.

          Η πρώτη αρχή του διεθνούς δικαίου και του δικαίου της ΕΕ είναι η αρχή προστασίας της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι, όπως επισημάνθηκε, από το 1960 κυρίαρχο κράτος, εντάχθηκε στην ΕΕ ως κυρίαρχο κράτος και αποτελεί μέχρι σήμερα κυρίαρχο κράτος. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να καταλύσει αυτή την κυριαρχία ή να συμπράξει στην κατάλυσή της. Το Σχέδιο Ανάν προέβλεπε την κατάλυση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και την αντικατάστασή της με ένα μόρφωμα «κράτους» χωρίς πραγματική κυριαρχία. Η έστω και στιγμιαία κατάλυση της κυριαρχίας είναι άκρως επικίνδυνη, γιατί δίνει de facto τη δυνατότητα μεταβολής του κράτους από κυρίαρχο σε μη κυρίαρχο. Ανοίγει την πόρτα για επιβολή όρων που συρρικνώνουν την εθνική κυριαρχία, οι οποίοι μπορεί να μην είναι άμεσα ορατοί στο ευρύ κοινό.  Μια τέτοια επέμβαση θα παραβίαζε όχι μόνο το διεθνές δίκαιο και τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, αλλά θα αποτελούσε και κατάφωρη παραβίαση των Συνθηκών της ΕΕ, αφού η Κύπρος αποτελεί κυρίαρχο μέλος τους.  Σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της κυριαρχίας του κράτους είναι, αναμφισβήτητα, η όλη κατάσταση κατοχής του βορείου τμήματος της Κύπρου και ο εποικισμός των κατεχόμενων, καθώς και τα «κυριαρχικά» δικαιώματα που αναγνωρίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι τη λύση του Κυπριακού σε σχέση με τις βάσεις του στη Μεγαλόνησο. Σε πλήρη αντίθεση με την ίδια αρχή θα είναι, επίσης, και κάθε τυχόν όρος «εγγύησης» τρίτου κράτους σε μελλοντική διεθνή συμφωνία, που θα του έδινε αυτοτελές δικαίωμα επέμβασης. Αλλά και πολλά άλλα θα μπορούσαν να αποτελούν παραβίαση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας σε μια μελλοντική συμφωνία για το Κυπριακό, γι’ αυτό και η τήρηση της αρχής αυτής αποτελεί το πιο ευαίσθητο αλλά και το καίριο σημείο προσοχής του Κυπριακού Λαού.

          Μετά την αρχή σεβασμού και προστασίας της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, πάνω στην οποία πρέπει να θεμελιωθεί η λύση του Κυπριακού, έρχεται η εφαρμογή όλων των αρχών της δημοκρατικής νομιμότητας, με βάση πάντοτε την ύπατη αρχή νομιμότητας του σύγχρονου κράτους, τη δημοκρατική αρχή. Τη δημοκρατική αρχή εγγυάται σήμερα πολλαπλώς το διεθνές δίκαιο (Ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα, Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ.ά.). Μαζί με τη δημοκρατική αρχή, το υπερκείμενο διεθνές δίκαιο, το δίκαιο της ΕΕ και όλα τα δημοκρατικά συντάγματα εγγυώνται: την αρχή σεβασμού και προστασίας της αξίας του ανθρώπου, την αρχή προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την αρχή του κράτους δικαίου, και την αρχή του κοινωνικού κράτους, καθώς και τις αρχές της ελευθερίας και της ισότητας. Όλες αυτές οι αρχές συνιστούν τη δημοκρατική νομιμότητα, χωρίς την ισχύ των οποίων δε νοείται δημοκρατία. Το «σχέδιο Ανάν», όπως διαπιστώνει κανείς και από το συναπτόμενο κείμενο της Διακήρυξης των Οκτώ, ενείχε κατάφωρες και ουσιώδεις παραβιάσεις όλων αυτών των αρχών, με συνέπεια να προτείνεται ένα μόρφωμα κράτους όχι μόνο αντίθετο προς το υπερκείμενο δίκαιο, αλλά και μη βιώσιμο, ούτε στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας, ούτε εσωτερικά.

Με βάση όσα αναφέρθηκαν και κυρίως ύστερα από την εμπειρία του «Σχεδίου Ανάν», θα πρέπει να υπογραμμιστούν οι ακόλουθες προκείμενες για τη λύση του Κυπριακού:

1.  Οποιαδήποτε  πρόταση ή οποιοδήποτε σχέδιο λύσης πρέπει να στηριχθεί στο σεβασμό, στη συνέχεια και στο αδιαίρετο της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κυρίαρχου κράτους. Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι σύνταγμα κυρίαρχου κράτους-μέλους του ΟΗΕ και της ΕΕ, ισχύει αδιαλείπτως για ολόκληρο τον κυπριακό λαό και σε ολόκληρη την εδαφική έκταση της Νήσου που αποτελεί και την κυπριακή επικράτεια. Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελεί την αφετηρία και τη βάση κάθε νέας συνταγματικής οργάνωσής, χωρίς διακοπή και χωρίς διαίρεση της κυριαρχίας και της δημοκρατίας. Αναμφίβολα, η Κυπριακή Δημοκρατία χρειάζεται ένα βαθύ συνταγματικό εκσυγχρονισμό. Αυτό, όμως, δε σημαίνει σύνταγμα νέου κράτους, αλλά σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

2. Εδώ έρχεται το ερώτημα: ποια θα είναι η πηγή  του νέου συντάγματος; Η απάντηση είναι μια: πηγή της συντακτικής εξουσίας είναι αποκλειστικά ολόκληρος και ανόθευτος από εποικισμούς ο λαός της Κυπριακής Δημοκρατίας. Από εδώ αρχίζει η εφαρμογή της δημοκρατικής αρχής που εγγυάται ο ΟΗΕ και η ΕΕ. Θα πρέπει να ευρεθεί μια δημοκρατική διαδικασία σύνταξης του νέου καταστατικού χάρτη, ο οποίος θα είναι προϊόν της ανόθευτης και ελεύθερης θέλησης ολόκληρου του Λαού της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δεν είναι ο τόπος εδώ για συγκεκριμένες σκέψεις, αλλά υπάρχουν πολλές λύσεις για μια δημοκρατική διαδικασίας σύνταξης του νέου συντάγματος. Πάντως, οποιοδήποτε σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού δεν μπορεί να έχει ισχύ χωρίς τη θέληση του Κυπριακού Λαού. Το «Σχέδιο Ανάν», καταπατώντας κατάφωρα τη δημοκρατική αρχή στο ανώτατο επίπεδο λειτουργίας της, που είναι η συντακτική και η αναθεωρητική λειτουργία, προκαταλάμβανε  ολόκληρο το έργο που ανήκε στον Κυπριακό Λαό.

3. Επίσης, δεν είναι ο τόπος εδώ για απόψεις σχετικά με τη μορφή του κράτους και του πολιτεύματος (ομοσπονδιακό ή ενιαίο, προεδρική ή κοινοβουλευτική δημοκρατία). Απαιτείται, όμως, η βάση της ενιαίας κυπριακής κυριαρχίας, που σημαίνει: ενιαία εδαφική κυριαρχία, ενιαία εξωτερική κυριαρχία και ενιαία λαϊκή (εσωτερική) κυριαρχία. Αυτό το διασφαλίζει η συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, χωρίς κατεχόμενη περιοχή και χωρίς παράνομο εποικισμό. Το πολίτευμα πρέπει να είναι δημοκρατικό και να ισχύουν για όλους τους πολίτες και τους αλλοδαπούς όλες οι αρχές της δημοκρατικής νομιμότητας, που αναφέραμε.

4. Επίλυση του Κυπριακού που θα είναι αντίθετη με τις αρχές του ΟΗΕ και της ΕΕ δεν μπορεί να είναι βιώσιμη, ούτε νόμιμη. Αναμφίβολα, οι δύο μεγάλοι Οργανισμοί και φρουροί της διεθνούς νομιμότητας έχουν τεράστια ευθύνη. Άμεση και ουσιαστική ευθύνη έχουν πρωτίστως οι κυβερνήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, λόγω της ζωτικής σημασίας του Κυπριακού για τη χώρα μας και για τον ευρύτερο Ελληνισμό. Κάθε νέα απόπειρα κατάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, κάθε νέο «σχέδιο Ανάν» θα πρέπει να αντιμετωπίσει το κοινό Όχι Κύπρου και Ελλάδας.

INTERNATIONAL EXPERT PANEL

CONVENED BY

THE COMMITTEE FOR A EUROPEAN SOLUTION IN CYPRUS

 

A principled basis for a just and lasting Cyprus settlement in the light of International and European Law

 

Preamble

1.       The purpose of this Report, prepared by an International Expert Panel, is to seek a just Cyprus settlement providing for the peaceful and prosperous future of all the people of the island. In order to do this, one must apply the key principles drawn from international and European law which apply in the settlement of international disputes, including disputes concerning members of the European Union. Such principles lie at the heart of international and European law. Failure to respect such principles is likely not only to prejudice the success of any particular settlement plan by internalising contradictions with international law and thus weakening its sustainability, but also to constitute a destabilising element for the future. The precedent of a political settlement contrary to accepted international and European legal principles may well be resorted to in other dispute situations with serious consequences for the stability of the international order.

 

2.       The fundamental principles of international and European law offer a unique guide and methodology by which to initiate and successfully conclude a process leading to a Cyprus settlement within the framework of a new and genuinely Cypriot Constitution in accordance with the right of self-determination. This is at the very core of a European solution for Cyprus, consistent with international and European law.

3.       The solution of the Cyprus problem must be found by respecting and applying the fundamental principles on which international law and the European Union are founded: these are in brief, the peaceful settlement of disputes; the sovereignty, independence and equality of states; the prohibition of aggression and the non-recognition of its consequences; and respect for human rights, liberty, democracy and the rule of law. Both the present state of affairs in Cyprus and the terms of the current Annan Plan are inconsistent with these fundamental principles. It is also essential to arrive at a fair solution that fully respects the need for the reconciliation of, and cooperation between, the communities and all relevant parties.

4.         The European Union is called upon to seize this historic opportunity and to assume its special responsibility for actively helping to put in motion a process of constitution-making that will finally allow the Republic of Cyprus, as a member state, to recover full sovereignty and independence and to establish peacefully a constitutional order respecting the above mentioned principles, and based on full respect for diversity.

 

 

 

 

Basic facts

5.         The Republic of Cyprus came to independence in 1960 by virtue of a series of international agreements. However, unlike other decolonised territories, it was subject to Treaty of Guarantee provisions in favour of the United Kingdom, Turkey and Greece. In 1974, Turkey, invoking the coup by the Greek Junta against the legitimate Cypriot government of Archbishop Makarios, invaded and proceeded to occupy northern Cyprus. This initial action, however, hardened into a prolonged and continuing occupation which has now continued for over 30 years and which has involved a series of human rights violations as attested by the organs of the European Convention of Human Right.[3] Since 1974, Cyprus has been divided into the Republic of Cyprus recognized by the international community and the “Turkish Republic of Northern Cyprus”, an entity[4] declared invalid by UN Security Council resolutions 541 (1983) and 550 (1984) and recognized and sustained only by Turkey. While roughly half of the Turkish Cypriot community has emigrated since the 1974 events, mainly to the United Kingdom, more than 120,000 Turkish settlers are now living in northern Cyprus, transforming the Turkish Cypriots into a minority within their own constituency. The population of Cyprus at present (settlers apart) is 802,500 of whom some 80% are Greek Cypriots, 11% are Turkish Cypriots (this figure was 18% in 1974) and 9% are Armenians, Maronites, Latins and alien residents.

 

6.         The Annan Plan as presented in its final version by the Secretary General of the United Nations on 31 March 2004 provided for a federal state, the “United Republic of Cyprus”, replacing and abolishing the existing Republic of Cyprus and incorporating the occupied northern area. On 24 April 2004, two separate referendums were held. While 65% of the Turkish Cypriot and settler voters in the occupied north accepted the Annan plan, 76% of their Greek Cypriot counterparts in the Republic of Cyprus rejected it. On May 1st, 2004, the Republic of Cyprus as a whole became a member state of the European Union. An Additional Protocol to the Treaty of Accession provided for the temporary suspension of the acquis communautaire in the occupied areas. Negotiations on Turkey’s accession are about to start.

The Fundamental Principles

1. 1.The Peaceful Settlement of Disputes

a) The Meaning of the Principle

7.         Article 2 (3) of the United Nations Charter provides that; “All members shall settle their international disputes by peaceful means in such a manner that international peace and security and justice are not endangered”. Accordingly, a settlement that does, or appears likely to, endanger international peace and stability and is inconsistent with accepted standards of justice cannot be consistent with the obligations upon all states laid down in the Charter.[5]

 

b) Annan Plan Deficiencies

8.         The terms of the Annan Plan would in fact have embedded instability into the heart of a Cyprus settlement and would inevitably have led to increasing friction and destabilisation. This is underlined by the provisions concerning the position of foreign nationals with effective control over key areas of governmental activities in Cyprus. Examples where non-Cypriots would (in the event of disagreement between the equal numbers of Greek and Turkish Cypriots) have effective control appeared to include the Reconciliation Commission; the Supreme Court invested with legislative and executive powers; the Central Bank; the Relocation Board; the Property Court and the organs of the Property Board. Bearing in mind the experience of the period 1960-63, the need for stability in the ordering of governmental activities is critical. Further, the foreign nationals concerned would not be democratically accountable to the people of Cyprus.

 

9.         Any settlement of an international dispute must also be in accord with justice. This point is noted below (paragraph 15) in relation to the fundamental principle of respect for human rights.

 

1. 2.The Sovereignty, Independence and Equality of States

a) The Meaning of the Principle

10.       International law, as well as EU law, is founded upon the recognition of independent and sovereign states. Consequential principles include the obligations of non-intervention in the internal affairs of states and respect for the territorial integrity of all states.[6] In addition, the right of self-determination provides that while peoples within a state have the right to participate in the governance of that state, the free choice of the people of a state, conforming to fundamental international and European values must be respected on the international level.

 

b) Annan Plan Deficiencies

11.     The Annan Plan is founded upon the abolition of the legitimate and recognised Republic of Cyprus. Further, the right of intervention in the internal affairs of Cyprus, reserved to Greece, Turkey and Great Britain as the Guarantor Powers according to the Treaty of Establishment of 16 August 1960 and extended in the Annan Plan to cover the territorial integrity, security and constitutional order of both the federal “United Cyprus Republic” and the constituent states, constitutes a significant limitation on the sovereignty and independence of Cyprus and a challenge to the international and European legal orders. This was underlined by the proposed creation of a Monitoring Committee, composed of representatives of the guarantor powers, the constituent states and the UN, to monitor the implementation of the Annan Plan settlement and with the power to make recommendations. Furthermore, the Annan Plan provided for the permanent demilitarisation and disarmament of the new Cypriot state, thus raising questions as to the right to self-defence.

 

12.     In addition, one notes under the Annan Plan the right of the UK to complete and unimpeded access for any purpose whatsoever to the waters between the Sovereign Base Areas’ waters and the fact that international judicial or third party settlement procedure is expressly forbidden with regard to disputes concerning the Sovereign Base Areas. Such disputes were to be resolved by an arbitrator appointed by the authorities of the Sovereign Base Areas.

1. 3.The Prohibition of the Act and Consequences of Aggression

a) The Meaning of the Principle

13.     The prohibition of aggression is at the heart of the international legal order. It is enshrined in international law in general terms,[7] in international criminal law,[8] and with regard to specific situations. Prohibiting the consequences of aggression means rejecting the benefits obtained as a result of illegal aggression and is enshrined, for example, in the jus cogens norm of the non-acquisition of title to territory as a result of aggression. In the context of Cyprus, the UN Security Council adopted resolutions 541 (1983) and 550 (1984) declaring the purported “Turkish Republic of Northern Cyprus” to be illegal and calling upon all states not to recognise it.[9] Further, the implantation of settlers from Turkey in an attempt to manipulate the demography of the island of Cyprus runs counter to the principles of international law, especially those relating to self-determination and human rights. In particular, Article 49 of Geneva Convention IV on the Protection of Civilian Persons 1949 (ratified by both Cyprus and Turkey) prohibits the transfer by an occupying power of part of its own civilian population into the occupied territory. It should, of course, be noted that, having established the illegality of the position of the settlers, the question of the future of the settlers and their families is a separate matter to be determined by the parties concerned within the framework of an overall just and fair settlement and in a manner consistent with international and European law.

b) Annan Plan Deficiencies

14.     The Annan Plan provided for the legitimisation of acts of the “TRNC” and by extension of the “TRNC” itself. The Plan declared that all acts of any authority on the island of Cyprus (excluding the Sovereign Bases Areas) would be recognised as valid unless the particular act at issue was inconsistent with international law, irrespective of the question of the status of the authority in question. Equally seriously, the provisions of the Plan in relation to the settlers from Turkey were hardly consistent with international law.[10] First, the Plan permitted the settlers to vote in the Turkish Cypriot referendum, even though the former now constitute a majority of inhabitants of the north and even though this recognised as a decisive constitutional force an illegal consequence of an illegal aggression. The UN has not envisaged settlers voting in internal self-determination elections in other situations, such as the West Bank and Gaza, Western Sahara and East Timor. Secondly, the status of the settlers is legitimised in addition by permitting large numbers of them to stay in the north. It goes without saying that in any solution to the dispute, the settlers must be treated in a humane manner and in a way which is consistent with international human rights law. As such the position of the settlers is different from that of the substantial number of Turkish troops in occupied northern Cyprus. The presence of such troops in the current situation clearly constitutes an affront to the principles of democracy and human rights and a symbol of aggression.

1. 4.Respect for Human Rights

a) The Meaning of the Principle

15.     Respect for human rights requires the government to promote and fully to respect the fundamental rights and freedoms granted to the individuals by international conventions, the European legal order and national constitutions. Human rights play a critical role in international law and in European law. The European Convention on Human Rights binds Cyprus and Turkey. The European Court of Human Rights has held on several occasions that, since 1974, Turkey is directly responsible for continuing violations of basic fundamental rights by occupying the Northern part of Cyprus, by preventing displaced Greek Cypriot citizens from returning to their homes and property or from having access to and enjoyment of them, by not investigating the fate of thousands of still missing persons and by failure to protect freedom of religion and freedom of expression. These decisions, unprecedented in scope and gravity, have still not been fully implemented.[11] Further, the rights enshrined in the European Convention constitute fundamental principles of the European Union, which itself is based upon the principles of liberty, democracy, respect for human rights and rule of law.[12] The European legal order, therefore, both through the European Convention of Human Rights and the acquis communautaire, provides the most stringent and efficient system of protection of human and minority rights worldwide. Moreover, both Cyprus and Turkey are parties to the International Covenant on Civil and Political Rights, article 1 of which lays down the right of self-determination.

b) Annan Plan Deficiencies

16.     Under the Annan Plan, serious restrictions of political and civil rights, of freedom of residence, breaches of the prohibition of racial discrimination and severe violations of property rights and of the right to respect of one’s home would be maintained and even perpetuated for all Cypriot citizens during several decades and in certain cases permanently (eg. freedom to chose one’s residence). The question of settlers has been addressed above (paragraph 14). The Annan Plan would have prevented the right of all displaced Greek Cypriots from returning to their homes and would have significantly limited the right of Greek Cypriots who own property in the north from recovering their property.[13] Further, the Annan Plan sought to deny the right of recourse to the European Court of Human Rights for property owners deprived of their rights (as determined by the Court) by the expedient of declaring the “United Republic of Cyprus” the appropriate respondent state, and thus absolving Turkey, and stating that existing applications should be struck out on the grounds that under the Plan adequate domestic remedies had been provided for. Parallel to this, the Plan provided that the Foundation Agreement was to be “primary EU law” in an attempt to prevent the EU’s Court of Justice from challenging it on the grounds of violating the fundamental principles of the EU.

1. 5.Democracy

a) The Meaning of the Principle

17.     Democracy refers to the establishment and continued existence of a genuinely representative government responsive to the people. It requires that the basic rules establishing and organizing the state and its relationship with society be accepted by the citizens. It further requires full respect of the will of the people as expressed by the voters and/or their legitimate representatives. Democracy is founded on majority rule, in full recognition and application of individual, minority and group rights, as appropriate. The principle of democracy is an increasingly important part of international law, and at the very heart of European law. Article 3 of the Statute of the Council of Europe refers to pluralist democracy, respect for human rights and the rule of law as principles of the Council system,[14] while article 6 of the Treaty on European Union declares the principles of liberty, democracy, respect for human rights and the rule of law as founding principles of the Union.[15]

b) Annan Plan Deficiencies

18.     The Annan Plan process whereby agreements, constitutions and laws are sought to be imposed on an independent state without being the result of any democratic legislative process or dialogue cannot be consistent with the principle of democracy. Neither can strict reliance on arithmetic equality between two demographically unequal communities.[16] A constitutional and institutional framework that requires mutual consent of the representatives of both ethnic communities on all levels of government and in each one of the three traditional powers (legislative, executive and judiciary) reserves a permanent right of veto to both, majority and minority. Leaving the final decision in case of stalemate to foreign citizens in such critical organs as the Supreme Court and others[17] is in stark contradiction to the principle of democracy.

c) Call for a Constitutional Convention

19.     On April 24, 2004, 76% of the voters of the Republic of Cyprus in the government controlled area rejected the Annan Plan. This decision has to be accepted by both sides, as well by the international community, as a valid exercise of democracy and of the right to self-determination.

20.     Based on the 1960 Constitution, the Republic of Cyprus is the only internationally recognized and legal government of the island. Its accession to the European Union has put it under the protection of the latter, so that any solution of the Cyprus problem must commence with the existing institutions and legal order of the Republic of Cyprus as accepted by its people and internationally legitimised. From here, ways and means must be found to adapt the existing institutions and law adequately, taking into account the will of the people on both sides of the community divide, in order to recover democratic rule and full sovereignty in the internationally recognised territory of the Republic.

21.     The International Expert Panel believes that a democratic process of autonomous constitution-making consisting of several steps should enable all the people of Cyprus to overcome the present stalemate and to find means and measures that will eventually bring about re-unification and reconciliation consistent with the fundamental principles noted above.  To this end, it is noted that the concept of a Constitutional Convention as an instrument of democratic constitution-making has been successfully used particularly in the decolonisation process. Constitution drafting must be integrated in, and not separated from, the democratic political process.

22.     The Panel’s proposal is that a Constitutional Convention for Cyprus, democratically elected or designated so as to reflect appropriately the will of the voters and the aspirations of civil society of the different communities of the island, should have the sole responsibility for drafting and adopting a new Constitution for Cyprus, building on, and eventually amending or replacing, the existing 1960 Constitution of the Republic of Cyprus.

23.     The members of the Constitutional Convention should have complete liberty and responsibility for choosing whatever political system they may prefer, whether presidential, parliamentary or combinations thereof; for finding territorial arrangements by an appropriate decentralization scheme – in regions, districts, communes or whatever – and for shaping procedures that will be able to protect efficiently minority and human rights, in the interest of the people of all the communities in Cyprus. Experts both from within and from outside Cyprus may be asked to give advice and assistance to the Convention or its members. The only legal limits of the Convention’s sovereign constitutional power are strict compliance with European constitutional principles and the acquis communautaire, and international human rights and minority protection standards derived from international law and from the European Convention on Human Rights and other European instruments.[18]

24.     The new Constitution as framed by the Convention should be submitted to separate and simultaneous referendums to be held on both parts of the island, according to the April 24, 2004 experience.[19] Only the people of Cyprus can bring about the legitimacy essential for a new beginning. Any solution of the Cyprus problem must be legal and legitimate and must build on the only existing constitutional scheme that is recognized by the European Union and the international community, and that is the 1960 Constitution of the Republic of Cyprus. The procedures regulating the election or designation of the Constitutional Convention, its composition and functioning, as well as the holding of the constitutional referendums will have to be provided for by amendments to the 1960 Constitution. It is further proposed that the Constitutional Convention process take place under European Union auspices.

1. 6.The Rule of Law

a) The Meaning of the Principle

25.     The rule of law in international law provides that all official activities must be undertaken in a way that is consistent with legal principles. It further means that legal processes must be established and respected in order for legal principles to operate effectively, so that, for example, the principle of due process is critical. As previously noted (paragraph 15), both the Council of Europe and the European Union are founded upon inter alia the principle of the rule of law.

 

26.     There can be no international rule of law in a territory illegally occupied by a foreign power. Indeed, the fact that a member state of the European Union is prevented from exercising its sovereignty over part of its internationally recognised territory challenges the reality of the European rule of law itself.

b) Annan Plan Deficiencies

27.     The Annan Plan proposed the replacement of the Republic of Cyprus by a new state that would with great difficulty have been able to provide for a stable government, since instability would have been embedded into it, as noted above. In addition, the restrictions on human rights and the ability to pursue them freely pursuant to the European Convention on Human Rights and under the European Union, and the general principles of international law including those norms derived from international treaties binding on Cyprus (e.g. the International Covenants on Human Rights) would have severely challenged notions of due process and the rule of law.

The Way Forward

28.     The International Expert Panel seeks a fair and equitable Cyprus settlement that allows the communities to achieve reconciliation and a peaceful and prosperous future. It therefore commends the Fundamental Principles of International and European Law as noted above to all relevant international institutions, including the United Nations, the Council of Europe, the Organisation for Security and Cooperation in Europe, but most particularly to the European Union in the light of the historic opportunity presented to it by the recent accession to membership of the Republic of Cyprus and the opening of accession negotiations with Turkey.

29.     The International Expert Panel recommends:

a) The acknowledgement of the aforesaid Fundamental Principles by those parties involved in seeking peace, justice and security in Cyprus.

 

b) The adoption of a Resolution in the European Parliament (and in other pertinent international institutions) reaffirming the Fundamental Principles.

 

c) The establishment in the European Parliament (and in other pertinent international institutions) of a monitoring mechanism by which the conformity of any proposed Cyprus settlement with the Fundamental Principles may be ensured.

d) The creation of a Constitutional Convention under European Union auspices and on the basis of the 1960 Cyprus Constitution to bring together the parties directly concerned in order to reach a settlement in conformity with the Fundamental Principles.

Conclusion

30.     The accession of the Republic of Cyprus to the European Union has fundamentally changed the internal as well as the external aspects of the Cyprus problem. Greek and Turkish Cypriots have now become citizens of the Union, enjoying the rights and subject to the duties provided for in the European legal order. The Republic of Cyprus is a member state and thus one of the “Masters of the Treaties”.

31.     Had the Annan Plan been accepted and implemented before accession, that very accession would have rested on shaky legal grounds, as the Union would have integrated a new member state which would not even have signed the accession treaty, while the Republic of Cyprus, which has signed the treaty, would have ceased to exist. Now that accession has become a reality, the abolition of the Republic of Cyprus through a revised Annan Plan is prevented by the very existence of the European Union.

32.     The European Union has the historic opportunity and the special responsibility for promoting a new process of democratic constitution-making in Cyprus and for convincing all communities to take part in such a process. In so doing, the European Union would ensure the application of its own principles and values, as well as those of international law generally, within the territory of one of its own member-states.

 

                                      ******

 

APPENDIX: Article 6 of the Treaty on European Union

 

“1. The Union is founded on the principles of liberty, democracy, respect for human rights and fundamental freedoms, and the rule of law, principles which are common to the Member States.

 

2. The Union shall respect fundamental rights, as guaranteed by the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms signed in Rome on 4 November 1950 and as they result from the constitutional traditions common to the Member States, as general principles of Community law.

 

3. The Union shall respect the national identities of its Member States.

 

4. The Union shall provide itself with the means necessary to attain its objectives and carry through its policies.”

 

 

 

 

* * *

 

International Expert Panel

 

Professor Andreas Auer, University of Geneva

Professor Marc Bossuyt,

Professor Thomas Bruha, University of Hamburg

Professor Thomas Fleiner, University of Fribourg

Professor Françoise Hampson, University of Essex

Judge Loukis Loucaides, European Court of Human Rights, Strasburg

Professor Silvio Marcus-Helmons, University of Louvain, Belgium

Professor Dieter Oberndörfer, University of Freiburg in Brsg.

Professor Malcolm Shaw QC, University of Leicester

Alfred de Zayas, Geneva

….