Στις αρχές Οκτωβρίου, όπως πληροφορούμαστε, το Συμβούλιο της Επικρατείας θα εξετάσει την αίτηση που έχουν καταθέσει κατά του μνημονίου η ΑΔΕΔΥ, ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών κ.α. φορείς. Ποιο είναι το βασικό επιχείρημα της προσφυγής, κ. καθηγητά;
Αντικείμενο της αίτησης ακυρώσεων είναι οι περικοπές στους μισθούς και στις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και λειτουργών. Η κατάργηση, δηλαδή, νομοθετημένων παροχών που μειώνει τους μισθούς και τις συντάξεις των εργαζομένων και συνταξιούχων του δημοσίου. Οι περικοπές αυτές είναι αντίθετες στο Σύνταγμα και στην πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και στις θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ελληνικής νομολογίας.
Εννοείτε τις περικοπές του13ου -14ου μισθού και των επιδομάτων;
Ακριβώς. Με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, προστατεύονται με την προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας τα δικαιώματα μισθών και συντάξεων και όλες οι κατηγορίες οικονομικών δικαιωμάτων που στηρίζονται στο νόμο. Παράλληλα με την αντισυνταγματικότητα των περικοπών αυτών, υπάρχουν και άλλα πολλά ζητήματα αντισυνταγματικότητας οικονομικών μέτρων, όπως, για παράδειγμα, το ζήτημα των συλλογικών συμβάσεων, η προσβολή κοινωνικών δικαιωμάτων κ.ά. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι διαπραγματεύσιμα, ούτε υπόκεινται σε περιορισμούς λόγω οικονομικών κρίσεων. Η οικονομική κρίση δεν μπορεί να θεωρηθεί «κατάσταση ανάγκης», με την έννοια που την προβλέπει το Σύνταγμα. Ούτε μπορεί η χώρα να κηρυχθεί σε κατάσταση ανάγκης για λόγους οικονομικής κρίσης – ούτε ακόμη και λόγω πτώχευσης. Όφειλαν, λοιπόν, οι ευρωπαίοι εταίροι μας να τα σεβαστούν, όταν επέβαλλαν τους όρους τους και μεις σήμερα οφείλομε να τα προασπίσομε.
Τις ημέρες αυτές εξάλλου γίνεται συζήτηση για το επικαιροποιημένο ή κατ’ άλλους νέο μνημόνιο. Ό,τι και αν είναι, τα νέα αυτά μέτρα δεν πρέπει να πάρουν την έγκριση του Ελληνικού Κοινοβουλίου; Μήπως έχετε έναν επαρκή λόγο συμπληρωματικής προσφυγής;
Αυτό δεν μπορούμε να το πούμε τώρα. Πρέπει πρώτα να δούμε τα μέτρα αυτά, αν είναι σύμφωνα ή όχι με το Σύνταγμα και με την υπερεθνική νομιμότητα. Είπατε για «έγκριση του Κοινοβουλίου». Σήμερα είμαστε μάρτυρες μιας πολύ σοβαρής παράβασης του Συντάγματος: Ενώ τα βαρύτατα μέτρα που επιβάλλουν οι συμφωνίες εφαρμόζονται από όργανα του ελληνικού κράτους και η εκτέλεση εφαρμογής τους ελέγχεται από ξένα όργανα, (της «τρόικας»), οι συμφωνίες με τις χώρες της Ευρωζώνης και με το ΔΝΤ δεν έχουν κυρωθεί ακόμη από την Ολομέλεια της Βουλής με τα 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών, όπως απαιτεί το Σύνταγμα. Εφαρμόζονται διεθνείς συμφωνίες που δεν έχουν κυρωθεί και, επομένως, δε δεσμεύουν χωρίς κύρωση τους Έλληνες και τις ελληνικές υπηρεσίες. Η ενημέρωση της Βουλής από την κυβέρνηση δεν υποκαθιστά την κύρωση των συμφωνιών που επιβάλλει το Σύνταγμα. Η διάταξη νόμου που ψηφίστηκε από τη Βουλή και ορίζει ότι οι συμφωνίες ισχύουν και εκτελούνται από της υπογραφής τους (άρθρο Μόνο, παρ. 9 του ν. 3847/2010) «καταργεί» την κύρωση που επιβάλλει το Σύνταγμα. Είναι σαφές ότι είναι κατάφωρα αντισυνταγματική. Η κύρωση από τη Βουλή δεν είναι απλός τύπος. Με την κύρωση των διεθνών συμβάσεων, η λαϊκή αντιπροσωπεία μελετά και λαμβάνει πλήρη γνώση των διαπραγματεύσεων και συμφωνιών. Είναι, δηλαδή, υποχρέωση που πηγάζει από την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Όλοι, από την άλλη, αποδέχονται την κρισιμότητα των καιρών. Δεν σας προβληματίζει το ενδεχόμενο να πουν κάποιοι ότι είναι ανεύθυνο να λένε ομάδες πολιτών, «εμείς δεν πληρώνουμε την κρίση»;
Η κρισιμότητα των καιρών, η ίδια η κρίση, όσο βαριά και αν είναι, δεν απαλλάσσει από την υποχρέωση σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, ούτε από το σεβασμό της δημοκρατίας. Η πολιτική απάντηση των εργαζομένων ότι «εμείς δεν πρέπει να πληρώνομε την κρίση» βγαίνει ακριβώς από τη συνείδηση αυτού που λέμε εμείς οι νομικοί, ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου και το Σύνταγμα πρέπει να είναι σεβαστά και όταν υπάρχει κρίση. Το κράτος έχει πολλές δυνατότητες να αναζητήσει τα αναγκαία χρήματα αλλού και όχι από τους μισθωτούς και συνταξιούχους, παραβιάζοντας τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Σας θυμίζω ότι για θέμα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε αποβάλει τη δικτατορική Ελλάδα από την ευρωπαϊκή οικογένεια στα χρόνια της χούντας. Για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για τη δημοκρατία δεν λέει το ναι στην ένταξη της Τουρκίας. Άλλαξε τώρα η ευρωπαϊκή νομιμότητα;
Μπορείτε ωστόσο να φανταστείτε τι θα συμβεί στην περίπτωση που γίνει δεκτή η αίτησή σας. Έχετε αναλογιστεί τι επιπτώσεις θα έχει μια τέτοια εξέλιξη;
Θα επαναλάβω ότι εμείς εξετάζουμε την πλευρά της δημοκρατικής νομιμότητας. Υπάρχει, άλλωστε, το προηγούμενο χωρών (Ρουμανία, Λετονία), όπου έγινε προσφυγή κατά τέτοιων μέτρων στα συνταγματικά δικαστήρια των χωρών αυτών και οι δικαστές δικαίωσαν τους προσφεύγοντες. Στην περίπτωση αυτή, η κυβέρνηση, πιστεύω, θα πράξει αυτό που έγινε και εκεί: θα αναζητήσει χρήματα από άλλες πηγές.
Αν δεν δικαιωθείτε από το Συμβούλιο της Επικρατείας, είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο;
Φυσικά και θα πρέπει να γίνει προσφυγή στο Στρασβούργο, για να δούμε, αν εξακολουθούν να υπάρχουν δικαστές εκεί.
Διατελέσατε διευθυντής του Νομικού Γραφείου του πρωθυπουργού από το 1981 ως το 1988, νομικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου. Τον γνωρίζατε καλά, συνεπώς. Χωρίς διάθεση εκ των υστέρων αγιοποίησής του, πιστεύετε ότι εκείνος θα έπαιρνε αντίστοιχες με τις σημερινές αποφάσεις;
Κάνεις δεν μπορεί να το γνωρίζει, τι θα έπραττε σήμερα. Αυτό που μπορώ να πω σήμερα είναι ότι τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου, όσο και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αντιμετώπισαν πολύ δύσκολες καταστάσεις και δύσκολα γεγονότα με τόλμη και αποτελεσματικότητα, χωρίς να παραβιάσουν ούτε κατά το ελάχιστο το Σύνταγμα.
Με το σημερινό πρωθυπουργό είχατε κάποια επαφή, ανταλλάξατε απόψεις;
Όχι, δεν έχουμε συζητήσει.
Από την πατρίδα σας, όμως, τα Κύθηρα, κατάγεται ένας άμεσος συνεργάτης του κ. Παπανδρέου, ο υφυπουργός Παιδείας Γ. Πανάρετος. Με εκείνον έχετε συνομιλήσει για τα ζητήματα του μνημονίου;
Είμαστε παλαιοί φίλοι και συνάδελφοι. Δεν έχουμε συζητήσει για αυτά τα ζητήματα. Συζητούμε πάντοτε για το πως μπορούμε να βοηθήσουμε την ιδιαίτερη πατρίδα μας, καθώς και για θέματα παιδείας κοινού ενδιαφέροντος.